Szapocznikow Alina (1926–1973), rzeźbiarka.
Ur. 16 V w Kaliszu, w rodzinie żydowskich lekarzy; ojciec Jakub (zm. 1938) był stomatologiem, matka Regina (Ryfka) z Auerbachów (zm. 1961), pediatrą. Przed drugą wojną światową rodzina prawdopodobnie używała nazwiska w brzmieniu Szapocznik (taki zapis widnieje w dokumentach matki; w dokumentach S., pochodzących z l. czterdziestych, istnieje zapis Szapocznik lub Szapocznikow). S. miała młodszego brata Mirosława, który zaginął w r. 1939 (wg innej wersji w r. 1944 był w transporcie do obozu koncentracyjnego Auschwitz, następnie został przewieziony do obozu w Litomieřicach, gdzie zmarł 25 I 1945).
Od r. 1926 mieszkała S. z rodziną w Pabianicach; uczęszczała tam do Gimnazjum św. Jadwigi. W czasie okupacji niemieckiej została przesiedlona do tamtejszego getta, gdzie pomagała matce, pracującej tam jako lekarka. Po jego likwidacji trafiły obie do getta w Łodzi, skąd wywieziono je do obozów koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, a następnie Bergen-Belsen, gdzie pracowały w szpitalu. Od r. 1943 przebywały w obozie koncentracyjnym Theresienstadt (obecnie Terezín). Po wyzwoleniu obozu w r. 1945 podała S. jako miejsce urodzenia Czeski Cieszyn, dzięki czemu uzyskała obywatelstwo czechosłowackie i wyjechała do Pragi.
W l. 1945–6 praktykowała S. w praskiej pracowni rzeźbiarza Otokara Velinskiego; współpracowała z Bedřichem Stefanem przy rekonstrukcji barokowych rzeźb w zespole parkowo-uzdrowiskowym w Kuks koło Hradec Kralove. Wykonała w tym czasie figurę Rybaczka I (Przekupka, zaginiona, mała replika z r. 1947 Rybaczka II w Muz. Sztuki w Łodzi). Od r. 1946 kształciła się w Pradze w Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej w pracowni Josefa Wágnera. Pierwsze rzeźby (najczęściej niewielkie popiersia i głowy) wykonywała w gipsie, glinie i kamieniu. Wstąpiła do Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz). W listopadzie 1947 wyjechała do Paryża, gdzie od r.n. studiowała jako wolna słuchaczka w École Nationale Supérieure des Beaux-Arts w pracowni Paula Niclausse’a. Po przewrocie komunistycznym w Czechosłowacji wystąpiła w lutym 1948 z KPCz. T.r. poznała w Paryżu Ryszarda Stanisławskiego (zob.), który wprowadził ją w krąg tamtejszej kolonii polskiej, oraz przyjechała do Polski i w Łodzi odwiedziła matkę; jednak w r. 1949 wróciła do Paryża, zamieszkała ze Stanisławskim i urządziła tam własną pracownię. Podjęła pracę w zakładach kamieniarskich J. Lerendu, lecz przerwała ją, gdy we wrześniu t.r. wykryto u niej gruźlicę; po intensywnej kuracji wróciła do pracy. Wykonała rzeźbiarskie portrety rodziny Lerendu, portret matki i medalion na nagrobek skrzypaczki Ginette Neveu na paryskim cmentarzu Père-Lachaise, a także kopię renesansowego popiersia króla Franciszka I dla zamku Chambord. Jako pracę dyplomową przygotowała Akt (Wielką postać), typowaną w École des Beaux-Arts do pierwszego medalu; do obrony pracy jednak nie doszło. Od sierpnia do października 1950 zwiedzała ze Stanisławskim Francję; odwiedzili wtedy Pabla Picassa w willi le Gauloise w Valloris.
W lutym 1951 S. i Stanisławski przenieśli się do Polski. Zamieszkali w Warszawie na Saskiej Kępie, w magazynie Centralnego Biura Wystaw Artystycznych. Wprowadzona przez Stanisławskiego w warszawskie środowisko artystyczne, S. włączyła się w nurt sztuki socrealistycznej. Uczestniczyła w licznych konkursach, m.in. w r. 1951 na pomnik Chopina, na który przygotowała projekt wspólnie z Oskarem Hansenem, oraz w r. 1952 na pracę plastyczną z okazji XV Olimpiady w Helsinkach, a także w wystawach, m.in. pierwszej (1950) i trzeciej (1952) Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie; wszędzie zdobywała wyróżnienia. W sierpniu 1952 wzięła ślub ze Stanisławskim. Po ukończeniu kursu sztukatorskiego podjęła pracę w Pracowni Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej; jej projekty wykorzystano przy dekoracji kamienic tej dzielnicy, dzięki czemu otrzymała mieszkanie przy ul. Marszałkowskiej. W l. 1952–3 uczestniczyła w rekonstrukcji dekoracji rzeźbiarskiej kamienic przy ulicach: Koszykowej 15 i Stare Miasto 18 w Warszawie oraz Długi Targ 36 w Gdańsku. W r. 1953 wzięła udział w konkursie na Pomnik Przyjaźni Polsko-Radzieckiej; nie zdobyła nagrody, mimo to jej projekt został zrealizowany (w l. 1954–92 stał w holu głównym Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, następnie trafił do Józefowa pod Warszawą). Również w r. 1953 uczestniczyła (bez sukcesu) w konkursie na Pomnik Obrońców Wybrzeża na Westerplatte. Z okazji dziesiątej rocznicy powstania w getcie warszawskim wykonała t.r. grupę Walka (Getto). Z t.r. pochodzi też jej Portret Hanny Porębskiej oraz Głowa chłopca, do której pozował syn Wojciecha Fangora, Janek. T.r. zamieszkała z mężem w kamienicy przy Rynku Starego Miasta.
Od r. 1954 miała S. pracownię w budynku dawnej Giełdy przy ul. Królewskiej. Za Walkę (Getto), Pomnik Przyjaźni Polsko-Radzieckiej i Dziewczynę z książką otrzymała w r. 1955 nagrodę państwową (wyróżnienie). Jej Alegorię przemysłu eksponowano latem t.r. obok pawilonu polskiego na Wystawie Gospodarczej w Damaszku. Brała udział w organizacji V Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie (sierpień); na towarzyszącej Festiwalowi Międzynarodowej Wystawie Sztuki Młodych eksponowała Pierwszą miłość, za którą otrzymała drugą nagrodę. T.r. wyrzeźbiła Głowę z kwiatkiem w ustach, Portret Barbary Kusak i Pomnik dla spalonego Miasta; powstała też wtedy jej rzeźba Ekshumowany, poświęcona pamięci straconego w r. 1949 László Rajka; uchodzi ona za rozrachunek autorki z socrealizmem.
Zaproszona do udziału w objazdowej wystawie młodej sztuki polskiej, pokazywanej w r. 1956 w Berlinie, Wiedniu oraz Indiach, uczestniczyła S. w Exposition Internationale de la Sculpture Contemporaine w Musée Rodin w Paryżu; jedną z wersji Pierwszej miłości zakupiło wtedy paryskie Musée d’Art Moderne. T.r. powstał Trudny wiek, nagrodzony w r. 1957 na wystawie Młodego Malarstwa i Rzeźby w Sopocie. Korzystając gościnnie z pracowni ceramicznej w warszawskiej ASP, wykonała tam serie Garnki-głowy i Czerepy, a także pierwsze dzieła z cyklu Ludzie-drzewa. Nadal tworzyła portrety, m.in. Krzysztofa Teodora Toeplitza, Zofii Butrymowicz i Michela Lustre. W r. 1957 rozstała się ze Stanisławskim (rozwód przeprowadziła w r.n.) i związała z grafikiem Romanem Cieślewiczem. Uczestniczyła w r. 1957 w kilku wystawach zbiorowych, a we wrześniu t.r. odbyła się wspólna wystawa prac S. i Jana Tchórzewskiego. Pod koniec t.r. rozpoczęła samodzielne wykonywanie odlewów z ołowiu: powstały wtedy m.in. Monstrum, Formy i Maszyna zwierzę. Rzeźby S. przybrały w tym okresie ciężkie kształty i, jakby wbrew prawu ciążenia, były zawieszane na wysokich prętach. S. w r. 1958 ukończyła rozpoczętą wcześniej Marię Magdalenę i wyrzeźbiła Pietę, zaczęła też tworzyć abstrakcyjne rzeźby, odwołujące się do form biologicznych (Kobieta-róża, Róże, Bellissima). Uczestniczyła t.r. w konkursach na pomniki Bohaterów Warszawy oraz Oświęcimski, za który otrzymała wyróżnienie. Pod koniec t.r. zaczęła samodzielnie wykonywać odlewy w brązie (Forma I). W r. 1959 pokazywała rzeźby na III Wystawie Sztuki Nowoczesnej w warszawskiej Zachęcie, Wystawie Plastyki w ramach VII Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Wiedniu oraz Biennale Młodych w Paryżu. Powstały też wówczas małe formy odlewane z ołowiu i brązu, m.in.: Martwy ptak, Motyle, Dama z perłą, Król, Błazen, Forma II, Forma III, Kwiat i Kwiato-ptak, a także seria Kochankowie. Tworzyła również rzeźby z cementu plastycznego, często inkrustowane kamieniem, ceramiką, metalem i innymi materiałami, m.in. w r. 1960 Corridę II, Małżę i Derwisza.
W r. 1960 pokazała S. rzeźby na kilku krajowych wystawach indywidualnych: w kwietniu w Biurze Wystaw Artystycznych (BWA) Arsenał w Poznaniu, w lipcu w Galerii «Krzywego Koła» w Warszawie, a w sierpniu w BWA w Sopocie. W Prato we Włoszech w maju t.r. eksponowano jej rysunki. W r. 1961 zaprojektowała nagrobek matki na cmentarzu Powązkowskim. Również t.r. rzeźby S. i grafiki Cieślewicza wystawiono w Rijece w Jugosławii, a S., spędzająca wakacje z Cieślewiczem w Pradze, wyjechała do St. Margarethen w Austrii, gdzie latem uczestniczyła w Symposion Europäischer Bildhauer. Prace S. pokazano również na wystawie zbiorowej w Waszyngtonie, a w grudniu t.r. na indywidualnej wystawie w warszawskiej Galerii Kordegarda. Za Nagą, wystawioną na ekspozycji „Rzeźba w XV-leciu PRL” (listopad 1961 – styczeń 1962), otrzymała wyróżnienie, a Pomnik Kroczącej Gwiazdy zakupiło miasto Warszawa. W dalszym ciągu eksperymentując z tworzywem, zaczęła S. łączyć piaskowiec z brązem; przykładem tej metody były rzeźby: Pancerna, Spółgłoska i Samogłoska. W r. 1962 powstały m.in. Inkrustowana, Przemiany oraz, inspirowana powieścią Witolda Gombrowicza, Ferdydurke. Przy udziale sztukatora Jana Bogackiego wykonała t.r. serię gipsowych figur Przechodnie, utrzymaną w nurcie sztuki organicznej, eksponowaną na wystawie „Warszawa w sztuce”. Wykonywała również dekoracyjne kraty (dla statku Polskich Linii Oceanicznych «Bałtyk» oraz sklepu «Mody Polskiej» przy ul. Konopnickiej w Warszawie).
W ramach prezentacji sekcji polskiej odbyła się w czerwcu 1962 wystawa „Alina Szapocznikow na XXXI Biennale Sztuki w Wenecji”. S. uczestniczyła latem t.r. w III Biennale Internazionale di Scultura w Carrarze we Włoszech. Zainteresowawszy się odlewami ciała ludzkiego, wykonała w tym czasie gipsowy odlew własnej nogi. W r. 1963, w ramach eksperymentów z tworzywem, wykorzystała broń z czasów drugiej wojny światowej do kilku swych rzeźb: Kolczasta (wyst. w styczniu na ekspozycji „Oświęcim” w Warszawie), Nike (na wystawie „Polska rzeźba plenerowa” w Opolu) oraz Poczwara – Drang nach Osten (wykonana na objazdową Ogólnopolską Wystawę XX-lecia Ludowego Wojska Polskiego w Twórczości Plastycznej). Wyrzeźbiła również w tym czasie cztery nagrobki na cmentarzu Powązkowskim. Podczas Międzynarodowego Sympozjum Rzeźby w Portorož w Jugosławii wykonała w r. 1963 Rzeźbę biologiczną. Wakacje t.r. spędziła z Cieślewiczem w Jugosławii i Włoszech, gdzie prezentowano jej prace na Biennale sztuki „Bronzetto” w Padwie. Konstanty Gordon nakręcił wtedy dokumentalny film „Szapocznikow, Sieklucki, Hasior” (jako drugą część dyptyku filmowego „Polska rzeźba współczesna”).
Jesienią 1963 wyjechała S. z Polski na stałe; wraz z Cieślewiczem i synem Piotrem zamieszkała w Paryżu w XV dzielnicy przy ul. Sextius-Michel. Przebywała wśród artystów i krytyków sztuki z kręgu Pierre’a Restany, związanego z ruchem Nouveau Réalisme. Urządziła pracownię w pobliżu cmentarza Père-Lachaise; przy wykonywaniu odlewów korzystała z pomocy firmy odlewniczej Susse Fréres. Razem z Fangorem, Tadeuszem Brzozowskim, Tadeuszem Dominikiem, Janem Lebensteinem, Lucjanem Mianowskim i Czesławem Rzepińskim uczestniczyła latem 1964 w pierwszej wystawie paryskiego środowiska polonijnego „La boutique d’été” w Galerie Lambert. T.r., na XVI Salon de la Jeune Sculpture w Paryżu, pokazała Rzeźbę z kołem, a na wystawie „Profile IV” w Bochum i Kassel: Maszynę uosobioną i Rzeźbę biologiczną. Wiosną 1965 urządziła pracownię w Malakoff pod Paryżem; odlewy brązowe wykonywała w tym czasie w pracowni E. Godarda. Coraz częściej zajmując się odlewami ciała ludzkiego, wykonywała drobne odlewy ust i odciski palców. Powstały wtedy również asamblaże: Głowa X, Dwuczęściowa i Człowiek z instrumentem oraz Goldfinger, wystawiony t.r. na XXI Salonie Majowym w Paryżu, za który otrzymała nagrodę Fundacji Copleya. T.r. przyjechała na dłużej do Warszawy; powstała tam seria wydłużonych rzeźb, odrywających się od podstawy (m.in. Modelka i Filozof) oraz Portret wielokrotny, autoportret z dwóch zachodzących na siebie odlewów twarzy, powiększony w r. 1967 do czterech odlewów; należy on do jej najsłynniejszych rzeźb. S. nie zamierzała jednak osiąść w Polsce na stałe, odrzuciła propozycję pracy w Państw. Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu i wróciła do Paryża. Wykonała tam w r. 1966 Bukiet II, serie: Piersi i Usta oraz pierwsze wersje poliestrowej lampy, wykorzystujące odciski ust kilku kobiet; jedna z lamp była eksponowana t.r. na wystawie „L’Object 2” w Paryżu. Lato t.r. spędziła ponownie w Polsce. Jesienią uczestniczyła w sympozjum rzeźbiarzy w Varniackiej Banji w Jugosławii.
W lutym 1967 poślubiła S. Cieślewicza. Pod wpływem męża rozpoczęła eksperymenty z użyciem fotografii; t.r. wykonała serię Pamiątek ze zdjęciami osób znajomych i sławnych. Powstały też wtedy rzeźby: Stan nieważkości, Podróż oraz Iluminowana, pierwsza poliestrowa kompozycja podświetlona elektrycznie (efekt ten zastosowała następnie w pracach wykorzystujących motywy kroczących ust i piersi). Kolejna indywidualna wystawa S. odbyła się w Galerie Florence Houston-Brown w Paryżu w kwietniu i maju t.r., potem także w Sztokholmie i Kopenhadze; jej rozszerzoną wersję pokazano t.r. w Warszawie w Zachęcie. Również t.r. uczestniczyła S. w sympozjum rzeźbiarzy w Vyšnich Rušbachach w Czechosłowacji. W Paryżu brała w tym czasie kilkakrotnie udział w wystawach zbiorowych; na jednej z nich pokazała dużą wersję Portretu wielokrotnego obok eksperymentalnej pracy skomponowanej z bielizny intymnej wypełnionej poliestrem. Odtąd tworzyła rzeźby łączące elementy wykonane tą techniką z odlewami fragmentów ludzkiego ciała; w r. 1968 pokazała w Paryżu na wystawie „Design” cykl Brzuchy-poduszki, wykonany z gąbki poliuretanowej. Latem t.r. w kamieniołomach Quercetta we Włoszech wyrzeźbiła w białym marmurze dwie wielkie formy brzuchów tworzące kształt klepsydry, które kontynuowała w poliuretanie w cyklach: Duża plaża, Ekspansje, Skażenia, Wypadki i Brzuchy. T.r. odbyła się indywidualna wystawa S. w Brukseli; jej prace pokazywano też na „Vision 68” w Fontainebleau.
Pod koniec r. 1968 pojawiły się u S. objawy raka piersi. Podjęła wtedy pracę nad cyklem Nowotwory, po czym w r. 1969 zainicjowała cykl Inwazja nowotworów. Niebawem powstała instalacja Inwazja nowotworów (pokazana na ekspozycji „Socha Peštanskych Parkov’69” w Czechosłowacji), a potem kolejno Wielkie nowotwory oraz Nowotwory nawarstwione. Wiosną t.r. przeszła leczenie operacyjne. Zmienioną wersję instalacji Inwazja nowotworów pokazała w r. 1970 w swej pracowni w Malakoff. W kwietniu t.r. wyjechała do USA, gdzie wzięła udział w ekspozycji „Art Concept from Europe” w Nowym Jorku. Powstał wtedy Pogrzeb Aliny (wyst. w r. 1971 na XXIII Salon de la Jeune Sculpture w Paryżu) oraz cykle Fetysze i Desery. Latem 1970 uczestniczyła w Jugosławii w sympozjum „Recontre Internationale” oraz konkursie na projekt centrum wakacyjnego miasteczka Vela Luka; przy tej okazji odwiedziła Carrarę. W konkursie „Pro Art 70” otrzymała w r. 1970 wyróżnienie za zespołowy projekt architektury mieszkalnej w Cannes. Na przełomie l. 1970 i 1971 pracowała nad projektem Pomnika Bojowników o wolność narodów dla Mediolanu. Do cyklu Fetysze wykonała w r. 1971 zespół rzeźb Chwile. Tworzyła też w tym czasie niewielkie rzeźby z gumy do żucia. Powielając poliestrowe autoportrety, wróciła do tematu nowotworów w cyklu Nowotwory uosobione. Rzeźbą Autoportret rozpoczęła nowy cykl Zielnik (wielokrotnie wykorzystała w nim odlewy ciała syna). Na wystawie „Instant et Chose” w październiku t.r. w Genewie zrealizowała przestrzenną aranżację pracy Rozpad osobowości. Na początku r. 1972 powstała Łagodna zima w Malakoff oraz Wełniane nowotwory, natomiast wiosną t.r. Zielnik I–XIV (pracę Chrystus z tego cyklu wykonała do kaplicy polskich pallotynów w Paryżu). Wzięła udział w kolejnym Salon de la Jeune Sculpture, pokazując Nowotwory uosobione. W tym czasie ASP w Nicei zaproponowała jej Katedrę Rzeźby; S. nie przyjęła oferty ze względu na stan zdrowia, opracowała natomiast szkic programu nauczania. W czerwcu t.r. przeszła operację, po czym wyjechała na wakacje na południe Francji. Jesienią wykonała Popielniczkę słomianego wdowca, żartobliwą rzeźbę – rzeczywiste niedopałki wtopione w głowę artystki. Wzięła udział w wystawie „Impact II” w Ceret we Francji oraz III Międzynarodowej Wystawie Rysunku w Moderna Galerija w Rijece (otrzymała tam nagrodę za rysunki Ludzka droga). W związku z postępującą chorobą przebywała zimą 1973 w sanatorium w Praz-Contant we Francji.
S., posługując się wieloma technikami, nawiązywała do różnych kierunków artystycznych. Stworzyła ekspresyjny język własnych form, wyrażając nim ekstremalne doznania ludzkie. Jej dorobek często omawiany w literaturze problemowej, zajął trwałe miejsce w historii sztuki nowoczesnej. Niezwykle aktywna, uczestniczyła w blisko dwustu wystawach zbiorowych w wielu krajach świata, miała także kilkanaście ekspozycji indywidualnych. Wielokrotnie wypowiadała się publicznie na temat swej twórczości i sztuki nowoczesnej, udzielając licznych wywiadów. Zmarła 2 III 1973 w Praz-Contant, została pochowana 6 III w Paryżu na cmentarzu Montmartre.
W małżeństwie z Ryszardem Stanisławskim wychowywała S. adoptowanego jesienią 1952 syna, Piotra (ur. 1952); małżeństwo z Romanem Cieślewiczem było bezdzietne.
W Musée d’Art Moderne de la Ville w Paryżu zorganizowano w dn. 8 V – 3 VI 1973 pośmiertną wystawę S. pt. „Tumeurs, Herbie”; w katalogu zamieszczono napisany przez nią w r. 1972 wstęp Mon oeuvre puise ses racines dans le métier de la sculpture. Rysunki S. pokazała w czerwcu 1974 Galeria Współczesna w Warszawie, a w kwietniu 1975 Galeria Aurora w Genewie. Jej prace przedstawiono na wystawie „Romantyzm i romantyczność w sztuce polskiej XIX i XX wieku” w Warszawie (1975). W kierowanym przez Stanisławskiego Muz. Sztuki w Łodzi otwarto jesienią 1975 retrospektywną wystawę „Alina Szapocznikow 1926–1973”; pokazano ją także w Warszawie (1975), Poznaniu, Krakowie, Bydgoszczy i Gdańsku (1976), Lund (Szwecja) i Białymstoku (1977) oraz Kaliszu (1978). Rzeźby z gumy do żucia eksponowano w r. 1978 we Wrocławiu na wystawie „Fotorzeźby 1971”. Pojedyncze dzieła S. pojawiały się w następnych latach na wielu wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. Wystawy indywidualne urządzono w r. 1989 w Lublinie i w r. 1990 w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Renesans popularności rzeźbiarki nastąpił po trwającej od maja do lipca 1998 w warszawskiej Zachęcie ekspozycji „Alina Szapocznikow 1926–1973”; artystce poświęcono również towarzyszącą wystawie sesję naukową. Pod koniec r. 1998 ekspozycję przeniesiono do Krakowa, a w r. 1999 kolejno do Łodzi i Wrocławia. Indywidualna prezentacja prac S. odbyła się w r. 2000 w Pradze. Wystawa retrospektywna pt. „Alina Szapocznikow «Zatrzymać życie»” miała miejsce w Galerii «IRSA» w Warszawie w r. 2004. Prace S. znajdują się w Muzeach Narodowych w Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu, Muzeach: Sztuki w Łodzi, Warmii i Mazur w Olsztynie, Okręgowym w Toruniu, WP oraz ŻIH w Warszawie, Państw. Muz. Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Galerii Sztuki Realizmu Socjalistycznego w Muz. Zamoyskich w Kozłówce, a także w zbiorach prywatnych. Za granicą w posiadaniu dzieł S. są Musée d’Art Moderne w Paryżu, Rijksmuseum Kröller-Müller w Otterlo oraz Inst. Kultury Polskiej w Lund. Rzeźby plenerowe stoją w pobliżu kamieniołomu St. Margarethen w Austrii oraz w Vyšnich Rušbachach na Słowacji. Właścicielem największej prywatnej kolekcji dzieł S. jest w Paryżu jej syn Piotr Stanisławski. O S. powstały dwa filmy dokumentalne: „Ślad” (1976) w reż. Heleny Włodarczyk oraz „In articulo mortis” (1998) w reż. Krzysztofa Tchórzewskiego.
Domański M., Poczet wielkich rzeźbiarzy, W. 1981; Enc. Warszawy (1994); Encyklopedia kultury polskiej XX w. Od awangardy do postmodernizmu, W. 1996 s. 139, 341, 343; Nagrody państwowe w latach 1948–1980. Informator, Oprac. J. Adamowiczowa, Wr. 1983; Nowa Encyklopedia Powszechna, W. 1996 VI; Słownik Artystów Plastyków (Okręg Warszawski ZPAP 1945–1970), W. 1972; Słownik sztuki XX w., W. 1998; – Alina Szapocznikow, W. 1957; Alina Szapocznikow, Praha 2000; Alina Szapocznikow (1926–1973), Ł. 1975; Alina Szapocznikow (1926–1973), Paryż 1990; Alina Szapocznikow (1926–1973). Katalog wystawy, W. 1998; Alina Szapocznikow (1926–1973). Rysunki, W. 1974; Alina Szapocznikow (1926–1973). Rzeźba, Kr. 1976; Alina Szapocznikow (1926–1973). Rzeźba, rysunek, W. 1975; Alina Szapocznikow. Fotorzeźby 1971, Wr. 1978; Alina Szapocznikow. Konfrontacje 1960, W. 1960; Alina Szapocznikow, Rzeźba, Bydgoszcz 1976; Alina Szapocznikow. Zatrzymać życie. Rysunki i rzeźby, W. 2004 (tu wspomnienia: K. Czerni, A. Żakiewicz, P. Descarques’a, A. Wojciechowskiego, A. Labelle-Rojoux, U. Czartoryskiej, J. Waltosia, J. Tchórzewskiego, Fangora, Toeplitza, P. Cabanne’a i A. Wajdy); II wystawa rzeźby Aliny Szapocznikow, P. 1960; Gola J., Katalog rzeźb Aliny Szapocznikow, Kr. 2001 (fot.); Katalog wystawy „Rzeźba polska 1945–1960”, W. 1960; Laureaci Nagród Państwowych i Ministra Kultury i Sztuki przyznanych w 35-leciu PRL, W. 1979; Rzeźba polska lat 60-tych, Orońsko 1993; Rzeźba polska 1944–1984, P. 1984; – Banaszkiewicz G., Rzeźby Szapocznikow, „Mies. Liter.” 1978 nr 12; Blumówna H., Sonsbeek ’58, „Przegl. Artyst.” 1958 nr 6; Borowski W., Rzeźby Aliny Szapocznikow, „Życie Liter.” 1957 nr 39; Brandys H., Rzeźby Aliny Szapocznikow, „Zarzewie” 1960 nr 31; Czartoryska U., Rzeźba Aliny Szapocznikow, „Tyg. Powsz.” 1975 nr 42; taż, Transgresja. O przesłaniu twórczości Aliny Szapocznikow, „Twórczość” 1998 nr 10; taż, Wystawa Aliny Szapocznikow, „Projekt” 1976 nr 1; Czerni K., Rezerwat sztuki. Tropami artystów polskich XX w., Kr. 2000; taż, Wstyd. Wystawa Aliny Szapocznikow, „Tyg. Powsz.” 1998 nr 25; Gola J., Alina Szapocznikow. Gesty w stronę ciała, „Elle” 1998 nr 6; Grabowski L., Na przykład Szapocznikow, „Przegl. Artyst.” 1968 nr 2; tenże, Polska w Paryżu, „Polska” 1956 nr 8; Gutowski M., Intymne i ulotne, „Kultura” 1978 nr 26; Guze J., Rzeźba Aliny Szapocznikow, „Nowa Kultura” 1957 nr 37; Hermansdorfer M., Źródło radości, bólu, prawdy. W 25 rocznicę śmierci Aliny Szapocznikow, „Odra” 1998 nr 4; Hist. sztuki pol., III; Jakimowicz A., Polska rzeźba współczesna, W. 1956; Jakubowska A., Portret wielokrotny Aliny Szapocznikow, P. 2008; Jarnuszkiewiczowicz J., Rzeźba na IV Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki, „Przegl. Kult.” 1954 nr 32; Jędrzejczyk O., Całe życie rzeźbiarki, „Gaz. Południowa” 1976 nr 104; Kępińska A., Nowa sztuka. Sztuka polska w latach 1945–1973, W. 1981; Kotula A., Krakowski P., Malarstwo, rzeźba, architektura, W. 1972; ciż, Rzeźba współczesna, W. 1980; Kuc M., Ciało. Rzeźba Aliny Szapocznikow w Zachęcie, „Gaz. Wyborcza” 1998 nr 133 (dod. „Co jest grane” nr 21); Lameński L., Galeria sztuki socrealizmu w Kozłówce, „Biul. Hist. Sztuki” 1996 nr 1–2; Osęka A., Alina Szapocznikow (Twórcy polskiej kultury), „Tyg. Kult.” 1967 nr 19; tenże, Antynomie formy, „Przegl. Kult.” 1957 nr 39; tenże, Nowe rzeźby Aliny Szapocznikow, tamże 1960 nr 30; tenże, Wystawa Aliny Szapocznikow, „Tyg. Demokr.” 1975 nr 43; Osień W., Brąz, granit, poliester Aliny Szapocznikow, „Kur. Pol.” 1975 nr 246; Pol. życie artyst. w l. 1945–1960; Porębski M., Plastyka na wystawie X-lecia PPR, „Przegl. Artyst.” 1952 nr 3; tenże, Pożegnanie z krytyką. Kr. 1983; tenże, W pracowni Aliny Szapocznikow, „Polska” 1958 nr 8; Romanowska J., Rzeźby Aliny Szapocznikow, „Ty i ja” 1967 nr 182; Scherer J., Retrospektywa Aliny Szapocznikow, „Polska Zbrojna” 1998 nr 26; Skrodzki S., Droga Aliny Szapocznikow, „Więź” 1976 nr 2; Stajuda J., Rzeźby Aliny Szapocznikow, „Współczesność” 1963 nr 4; Stanisławski R., Uwagi o konkursie na pomnik Chopina w Warszawie, „Nowa Kult.” 1951 nr 33; Toeplitz K. T., O Alinie Szapocznikow, „Sztuka” 1974 nr 6; Witz J., Szapocznikow i Tchórzewski. Warszawskie wystawy, „Życie Warszawy” 1957 nr 229; – Wywiady z S.: „Dookoła świata” 1959 nr 73, „Expres Pozn.” 1960 nr 80; – „Argumenty” 1974 nr 27; „Echo Krakowa” 1976 nr 93; „Ekran” 1959 nr 52; „Ekspres Wieczorny” 1957 nr 222; „Fotografia” 1972 nr 11; „Gaz. Lek.” 1998 nr 6; „Kur. Pol.” 1967 nr 57; „Miesiąc w Krakowie” 1998 nr 10–12; „Odra” 1976 nr 9; „Poezja” 1976 nr 2; „Pro Memoriam” 1999 nr 10; „Projekt” 1962 nr 2; „Przegl. Artyst.” 1956 nr 3, 1967 nr 6; „Sztuka” 1998 nr 1–6; „Trybuna Ludu” 1956 nr 206, 1957 nr 247; „Ty i ja” 1961 nr 28, 1965 nr 11; „Tyg. Powsz.” 1989 nr 14; „Współczesność” 1966 nr 6; „Życie Liter.” 1962 nr 2, 1976 nr 21; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1973: „Kultura” nr 12 (A. Osęka), „Opus International” nr 46, „Perspektywy” nr 10, „Polish Perspectives” nr 7–8 (A. Osęka), „Przekrój” nr 1161, „Trybuna Ludu” nr 14, „Ty i ja” nr 6 (T. Kuczyńska); „Tyg. Powsz.” 1974 nr 12 (J. Turowicz), „Zwierciadło” nr 13; „Życie Liter.” nr 13; „Życie Warsz.” nr 56, 58; – Mater. Red. PSB: Pospišil T., Alena Szapocznikowa w Pradze.
Jolanta Laskownicka